طرح جامع شهری چیست؟

توضیحات کوتاه مقاله

چگونگی سازمان دادن به فعالیت های شهری در فضا و تخصیص زمین به گزینه های مختلف و تهیه چشم انداز توسعه آتی شهر می باشد.

طرح جامع یا همان طرح توسعه و عمران شهر

با پیچیده شدن مسائل شهری، افزایش بیش از حد جمعیت، تنوع و کثرت نیازها و احتیاجات، نمی توان به طور طبیعی شهرها را به حال خود رها کرد تا خود به حیاتشان ادامه دهند، از این رو طرح های توسعه شهری بنیادی ترین ابزار شکل دهی شهرها بر اساس نظم و برنامه از پیش تعیین شده محسوب می شوند (سعید نیا، 1382). در این میان طرح های جامع شهری چنان که از نام آن نیز بر می آید، مهم ترین و کامل ترین طرح شهری است (مزینی، 1374).

تاریخه طرح جامع در ایران و جهان

شهرسازی به معنای امروزی خود عمر کوتاهی دارد و سابقۀ آن به قرن بیستم می­رسد، ولی در همین مدت کوتاه تغییرات بسیار زیادی به خود دیده است. در حدود سالهای 1914 شهرسازی عمدتاً به عنوان ادامه ای از فعایت­های معماری در نظر گرفته می شد و معنایش معماری به مقیاس بزرگتر بود که شامل خیابان ها، فضاهای باز و محل استقرار بناها و رابطۀ انها با یکدیگر می شد (مزینی، 1379). گذشت زمان و افزایش جمعیت در شهرها، نه تنها ضرورت ساماندهی شهری بلکه توجه به عوامل تأثیرگذار در این فرایند را نیز الزامی می کرد. شاید اولین طرح جامع شهری که ادعا داشت به مسأله مورد توجه برنامه ریزی معاصر که در جهت حل مشکل مسکن، محیط زیست، ترافیک و عواملی از این دست توجه دارد، همان طرحی باشد که ایدفونس سردا در سال 1859 برای بارسلون ارئه کرد. و بدون ترديد اين طرح هاي بعدي همچون طرح شهر خطي آرتور سوريا، طرح برنهام وادوارد بنت براي شيكاگو در سال 1909 ، طرح لندن بزرگ به دست پاتريك ابركرامبي در سال 1944 و طرح شهر شعاعي لوكوربوزيه با عنوان شهر درخشان به سال 1933 و... بودند كه به اين حرفة نو شكل بخشيده (مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری، 1379).

 طرح جامع که نمونه و تبلور حرفه برنامه ریزی شهری است، از سال 1934 در آمستردام هلند واز سال 1354 با تصویب طرح بندرلنگه در ایران شروع شد.

طرح جامع شهری چیست؟

از این طرح ها که با هدف توسعه سامانمند شهر وپاسخ دادن به معیارهای یاد شده تهیه می شوند به این صورت یاد می شود که ؛ سندی است مصوب، قانونی و لازم الاجرا که بهترین راه حل ممکن را با توجه به شرایط شهرها و نیازهای شهروندان پیشنهاد کرده است. چگونگی سازمان دادن به فعالیت های شهری در فضا (پارس ویستا، 1380)، تخصیص زمین به گزینه های مختلف و توسعه سامانمند شهر (شکویی، 1374)، برقراری ارتباط منطقی بین انواع مختلف کاربری ها از لحاظ مطلوبیت، سازگاری و تناسب (Gallion & Eisner, 1984)، تهیه چارچوب کلی برای امور عمرانی شهر و پیش بینی تسهیلات و تجهیزات لازم برای آیندۀ شهر (مزینی، 1374) و چگونگی عملی شدن برنامه به منظور بالا بردن منافع عمومی (پورمحمدی، 1382)، از جمله عواملی است که تنها از طریق تهیه این طرح ها ممکن خواهد شد.

اهداف طرح جامع شهری

اهداف اصلی طرح جامع شهری عبارتند از:

1. ارائه سیمای عمومی و برنامه کلی توسعه آینده شهر.
2. تعیین وظایف و عملکردهای متعدد شهر و حفظ رابطه و تناسب فیزیکی لازم میان بخش های گوناگون به منظور کاهش تضادها و تقابل های میان کارکردهای مختلف شهر. طرح جامع همچنین به ایجاد هماهنگی میان گروه ها و طبقات اجتماعی مختلف شهر کمک می کند.
3. فراهم ساختن منافع بیشتر برای جامعه به منظور رشد هماهنگ شهر.
4. تخصیص بودجه عمومی به صورتی حساب شده و اقتصادی، بطوریکه رفاه عمومی جامعه شهری تأمین شود.

نقشه هایی که در طرح جامع شهری باید آماده شود:

طرح جامع یک طرح اساسی است که معمولاً مناطق وسیع و روابط میان آنها را با یکدیگر، در مقیاس کوچک، نشان می دهد. از این رو باید نقشه های موضوعی متعددی تهیه شود و وجوه برنامه ریزی در مقیاس بزرگتر نمایش داده شود. این نقشه ها برای نشان دادن جزئیات زیر مورد نیاز است:

1. وضعیت شبکه ارتباطی کنونی و پیشنهادی
2. وضعیت کنونی و پیشنهادی فضای باز شهر
3. نواحی مسکونی
4. اماکن عمومی مهم مانند شهرداری و دیگر مراکز
5. تسهیلات عمومی
6. خدمات زیربنایی عمومی
7. محدوده کمربند سبز پیرامون شهر
8. نقشه توپوگرافی شهر
9. نقشه کاربری اراضی شهری
10. اشکال چشم انداز
11. و...

مراحل آماده سازی و تهیه طرح جامع شهری

آماده سازی طرح جامع مستلزم صرف وقت زیادی است که با توجه به عوامل متعدد و تشریفات قانونی خاص خود انجام می گیرد. به طور کلی مراحل گوناگون تهیه طرح های جامع به این شرح است:

1. جمع آوری داده ها و آمارها با کمک بررسی میدانی و اطلاعت موجود در منابع و مدارک مربوط به شهر.
2. آماده کردن پیش نویس طرح جامع و اعلام آن به مردم به منظور کسب نظرها و پینهادهای آنها.
3. بازنگری پیش نویس طرح با توجه به نظر عامه مردم و کارشناسان امر.
4. تهیه بارنویس طرح با در نظر گرفتن تغییرات ضروری که مردم پیشنهاد کرده اند.
5. ارائه زمینه های قانونی طرح جامع به منظور تسهیل اجرای طرح.
6. تأمین اعتبار مالی طرح
7. اجرای طرح

اجرای طرح جامع

طرح جامع شهر توسط شهرداری و با همکاری و مشارکت مردم به اجرا در می آید. به مظور اجرای طرح، حضور گروهی از کارشناسان م تشکل از مهندسان معمار، کارشناسان امور بهداشت، جامعه شناسی، اقتصاد، امور مالی و... با سرپرستی و مدیریت برنامه ریزی شهری، ضروری است. پس از پذیرش طرح جامع و تأیید آن توسط مقامات ذی ربط، اقدامات زیر باید انجام گیرد:

1. تنظیم خط مشی گسترده در ارتباط با طرح های پیشنهادی گوناگون.
2. تهیه قهرست اقدامات و کارهای ضروری بر حسب اولویت.
3. تهیه فهرست جزئیات مربوط به اقدامهایی که در اولویت نخست قرار دارند.
4. آماده نمودن برنامه مالی طرح

اجرای طرح جامع در شرایطی امکان پذیر است که افراد ذی نفع به طریقی قانونی با مسئولان برنامه ریزی ارتباط و همکاری لازم را داشته باشند. بدین لحاظ طرح جامع باید پایگاه قانونی محکمی داشته باشد تا اجرای آن آسان شود (هیراسکار، 1392).

 

توجه: برای دانلود طرح جامع شهرهای ایران کلیک کنید. اینجا

 

رفرنس:

1- پورمحمدی، محمدرضا (1382). برنامه ریزی کاربری اراضی، چاپ اول، سمت.

2- سعیدنیا، احمد (1382). طرح های شهری در ایران، چاپ دوم، تهران، سازمان شهرداری های کشور.

3- شکویی، حسین (1374). دیدگاه های نو در جغرافیایی شهری، چاپ اول، سمت.

4- مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری (1379) تدوین شیوه های مناسب تهیۀ طرح های شهری در ایران، جلد سوم، سازمان شهرداری های کشور.

5- مزینی، منوچهر (1374). مدیریت شهری و روستایی در ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات وزارت مسکن و شهرسازی.

6- مزینی، منوچهر (1379). آیا طرح های جامع تحقق پذیرند؟ شهرداری ها، صص 19-17.

7- مهندسان مشاور پارس ویستا (1380). سرانۀ کاربری های خدمات شهری، چاپ اول، تهران، دفتر برنامه ریزی عمرانی وزارت کشور.

8- هیراسکار، جی کی  (1392). مبانی برنامه ریزی شهری، ترجمه غلامرضا لطیفی، انتشارات علم.

9- Gallion, Arthur B and Eisner Simon (1984), "The Urban Pattern, City Planning and Design», CBS Publisher.